Το Ιστορικό και Λαογραφικό μουσείο βρίσκεται σε ένα πετρόκτιστο, στενό δρομάκι κοντά στην κεντρική πλατεία της Αρναίας και εντάσσεται στο ιστορικό κέντρο του οικισμού. Στεγάζεται στο αρχοντικό Ιατρού, ή Γιατράδικο, ένα από τα ωραιότερα κτίσματα του οικισμού και το παλαιότερο της Χαλκιδικής. Χρονολογείται πιθανώς στο β΄ μισό του 18ου αιώνα, ή στις αρχές του 19ου. Το κτίριο ανήκε στον Κωνσταντίνο Κατσάγγελο και στέγαζε τη λαογραφική συλλογή, η οποία είχε τοποθετηθεί από τον Πολιτιστικό και Εκπαιδευτικό Σύλλογο Αρναίας. Λειτουργεί ως μουσείο από το καλοκαίρι του 1999 και σήμερα ανήκει στο Δήμο Αριστοτέλη.
Η ανάγκη να ιδρυθεί και να λειτουργήσει Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο στην Αρναία με σκοπό αφενός να διασωθεί και αφετέρου να διαδοθεί ο πολιτιστικός της πλούτος συνάντησε την θερμή και άμεση υποδοχή της τοπικής κοινωνίας. Η αντίδραση αυτή εκδηλώθηκε ταχύτατα με την προσφορά αντικειμένων της λαογραφικής παράδοσης από ήδη υπάρχουσες συλλογές, αλλά και μεμονωμένα.
Οι κάτοικοι της περιοχής, οι οποίοι είναι και οι μοναδικοί δωρητές των εκθεμάτων, κατέθεσαν στο μουσείο πολύτιμα και σπάνια αντικείμενα, οικογενειακά κειμήλια, αντικείμενα του καθημερινού υλικού βίου, όπως κτηνοτροφικά, γεωργικά και μελισσοκομικά εργαλεία, και πλήθος άλλων αντικειμένων της ιστορικής και λαογραφικής παράδοσης του τόπου.
Από καθαρά εκθεσιακή όψη, το Ιστορικό και Λαογραφικό μουσείο της Αρναίας δεν είναι περίπλοκο. Αντιθέτως, διακρίνεται σε αυτό μια συνοπτική και σφαιρική εικόνα της πορείας του ιστορικού και λαογραφικού υλικού κόσμου του οικισμού μέσα στον χρόνο. Τα εκθέματα είναι τοποθετημένα σε προθήκες των τοίχων του αρχοντικού και παρουσιάζονται σε δώδεκα μικρές και ευδιάκριτες θεματικές ενότητες με νοηματική συνοχή στο ισόγειο και στον όροφο που επιτρέπουν στον επισκέπτη του μουσείου να έχει μια ολοκληρωμένη θέαση χωρίς να του δημιουργείται η αίσθηση του περιορισμένου και ασφυκτικά γεμάτου εκθεσιακού χώρου.
Οι θεματικές ενότητες περιλαμβάνουν αντικείμενα της καθημερινότητας των ανθρώπων.
- Στο ισόγειο υπάρχει έκθεση αγροτικών εργαλείων (σπορά, θέρισμα, αλώνισμα), εξοπλισμού και σκευών για την παρασκευή του ψωμιού (μυλόπετρες, σκάφες ζυμώματος, σφραγίδες ψωμιού, κ.α.), ειδών μελισσοκομικής (κυψέλες, τελάρα, εξολκέας με τον οποίο έβγαζαν το μέλι κ.α.), εξοπλισμού ξυλουργικής και οικοδομικής (καλούπια για κεραμίδια, λίμες, σφυριά, κ.α.).
- Στον ημιώροφο υπάρχουν εργαλεία επεξεργασίας ξύλου, εργαλεία υποδηματοποιών, είδη παρασκευής του καφέ (καβουρνιστήρι, μύλος αλέσματος του καφέ, ποτήρια, παλαιοί δίσκοι σερβιρίσματος, είδη παλαιού παραδοσιακού καφενείου, κ.α.) αλλά και το πρώτο ραδιόφωνο που ήρθε το 1941 στο χωριό.
- Στον όροφο υπάρχουν ενότητες με τον υφαντουργικό εξοπλισμό (αργαλειός, ηλακάτη, αδράχτια, ανέμη, ξαντικές μηχανές, κ.α.), εργαλεία και είδη καθημερινής οικιακής χρήσης (μαγειρικά σκεύη, δοχεία μεταφοράς και αποθήκευσης υγρών, καζάνια, μαγκάλια, σκάφες πλυσίματος, κ.α.), καθώς και εξαιρετικού ενδιαφέροντος πυροσβεστική αντλία 200 ετών που βασίζεται στην πυροσβεστική αντλία που εφευρέθηκε από τον Κτεσίμπιο (285-220 π.Χ.).
