Το όρος Αθως, το γνωστό σε όλους μας Άγιο Όρος, αποτελεί από τα τέλη του 10ου αιώνα το σπουδαιότερο κέντρο του ορθόδοξου μοναχισμού, και συγκαταλέγεται στα κορυφαία μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Καταλαμβάνει τη βορειότερη προβολή της χερσονήσου της Χαλκιδικής, με μήκος 45 χλμ. και πλάτος 5-10 χλμ., και παίρνει το όνομά του από την ομώνυμη κορυφή (2.033 μ.) του όρους που δεσπόζει στη βραχώδη αυτή λουρίδα γης.

Η Αθωνική χερσόνησος είναι δασωμένη, έχει βοσκοτόπια και μικρές εκτάσεις που αιώνες τώρα καλλιεργούν οι μοναχοί, ασκώντας το «εργόχειρό» τους. Πάντως η λαϊκή πίστη το ονομάζει «Περιβόλι της Παναγιάς», αφού μόνο Εκείνη διατηρεί το προνόμιο να το έχει δικό της κλήρο και επικράτεια. Παρόλο που η παράδοση θέλει τους πρώτους ερημίτες να εγκαθίστανται στον ακατοίκητο Αθωνα περί τα τέλη του 8ου αιώνα, οι πρώτοι που αναφέρονται είναι ο Πέτρος ο Αθωνίτης, ένα πρόσωπο περιβεβλημένο με την αχλή του μύθου, και ο άγιος Ευθύμιος ο Νέος που έφθασε εκεί το 859.  Η αρχική εμφάνιση του κοινοβιακού μοναχισμού στον Αθωνα μαρτυρείται το 963, όταν ο Αθανάσιος ο Αθωνίτης με την υποστήριξη του φίλου του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά ίδρυσε το αρχαιότερο  μοναστήρι, τη Μεγίστη Λαύρα. Το 972  ο Ιωάννης Τσιμισκής υπόγραψε πάνω σε περγαμηνή τον περίφημο Τράγο, που αποτελεί το πρώτο «τυπικό» του αγιορείτικου μοναχισμού, με τους κανόνες οργάνωσης και λειτουργίας των κοινοβίων.

Ανάμεσα στους πιο αρχαίους και απαραβίαστους κανόνες συγκαταλέγεται και το άβατο. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ο Μονομάχος το 1060 θέσπισε την απαγόρευση εισόδου ευνούχων, αγένειων παιδιών και κάθε γυναίκας στο Ορος. Από τα πρώτα χρόνια της ιστορίας του προσέλκυσε το ενδιαφέρον, την εύνοια, την προστασία και την φορολογική ασυλία των βυζαντινών αυτοκρατόρων και των άλλων ορθόδοξων ηγεμόνων. Παράλληλα, το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως διεκδίκησε και διατηρεί μέχρι σήμερα τη πνευματική δικαιοδοσία του στις μονές του.